Koci ogon niszczy Wyspy Kanaryjskie. Naukowcy walczą grzybami

Wprowadzony przez człowieka jako roślina ozdobna w latach czterdziestych XX wieku, koci ogon (Cenchrus setaceus) niszczy kanaryjskie ekosystemy w szybszym tempie niż zdążają się one regenerować. Jednak wyniki badań eksperymentalnych przeprowadzonych przez Uniwersytet La Laguna (ULL) dają nadzieję i kontrastują z defetystycznymi prognozami dotyczącymi inwazji, która zagraża nie tylko kształtowaniu krajobrazu wysp.

Czym jest gatunek inwazyjny

Aby zrozumieć zachowanie kociego ogona w delikatnych ekosystemach wysp, warto najpierw wyjaśnić, czym jest gatunek inwazyjny, jak zachowuje się na nowym terytorium, na które został przetransportowany, i jak ważne jest szybkie działanie administracji, aby złagodzić jego szkodliwe skutki, zanim wymkną się spod kontroli.

Gatunkiem inwazyjnym może być zwierzę, grzyb, mikroorganizm lub – jak w przypadku kociego ogona – roślina. Aby gatunek mógł zostać uznany za inwazyjny, musi spełniać kilka warunków: mieć egzotyczne pochodzenie, zostać przetransportowany poza swój naturalny zasięg, zdołać się przystosować, zadomowić i rozmnażać w nowym ekosystemie oraz wyrządzać szkody rodzimej różnorodności biologicznej, funkcjonowaniu ekosystemu, zdrowiu ludzkiemu lub lokalnej gospodarce.

Skąd pochodzi koci ogon i dlaczego jest tak niebezpieczny

Koci ogon, który atakuje wyspy na różnych wysokościach, czasem nawet na skraju asfaltu, pokazując, że potrzebuje bardzo niewiele do wzrostu, pochodzi z Afryki Północnej, gdzie występuje w siedliskach zaroślowych i na kamienistych glebach. To właśnie jego duża zdolność do rozprzestrzeniania się i łatwość, z jaką rozprzestrzeniają się jego nasiona – przez wiatr, wodę lub za pośrednictwem zwierząt – czyni go bardzo skutecznym gatunkiem inwazyjnym, który bezlitośnie atakuje lokalne środowiska.

Gatunki inwazyjne często skuteczniej niż gatunki rodzime konkurują o zasoby, takie jak żywność, przestrzeń, woda i światło. Konkurencja ta powoduje wypieranie rodzimej flory, prowadząc do zmniejszenia się lub lokalnego zaniku jej populacji. Jest to szczególnie szkodliwe, gdy mówimy o ekosystemach Wysp Kanaryjskich, z ich wyjątkową różnorodnością biologiczną i endemicznymi gatunkami przystosowanymi do życia tylko w tym zakątku Atlantyku.

Do tych czynników należy dodać hybrydyzację obcych gatunków z gatunkami rodzimymi, która modyfikuje genetykę tych ostatnich, powodując ich choroby lub osłabienie. Obecność kociego ogona odnotowano na wszystkich ośmiu Wyspach Kanaryjskich, ale jest to szczególnie duży problem na Teneryfie, Gran Canarii i La Palmie.

Przełomowe odkrycie naukowców

W 2017 roku technicy z GEA (Gestión y Expertos Ambientales) poinformowali członków grupy badawczej Control Integrado de Plagas y Enfermedades Vegetales (CIPEV) o istnieniu pozornie chorych okazów kociego ogona w niektórych miejscowościach na południu Teneryfy. Dwa lata później, w 2019 roku, przeprowadzono analizy bibliograficzne i badania terenowe, obserwując podobne objawy na nisko położonych obszarach Teneryfy, Gran Canarii i La Palmy.

Na tej podstawie zawarto porozumienie między ULL a rządem Wysp Kanaryjskich w sprawie realizacji projektu “Nowe sposoby zwalczania Pennisetum setaceus na Wyspach Kanaryjskich”, którego celem była koordynacja działań różnych organów administracji i zaangażowanie rad wysp w jednolitą walkę z najeźdźcą.

Grzyby jako naturalna broń przeciwko kociemu ogonowi

Odkryto, że zmiany chorobowe występujące w roślinach są powodowane przez grzyby, które docierają do podstawy tych roślin i niszczą ich układ naczyniowy. W połączeniu z narażeniem na stres wodny albo ostatecznie zabijają rośliny, albo w większym stopniu narażają je na działanie patogenów.

W związku z tymi odkryciami, w 2020 roku rady Teneryfy, Gran Canarii i La Palmy zleciły pomoc techniczną w celu ustalenia sytuacji, w jakiej się znajdują, oraz sporządzenia mapy i sprawdzenia, czy oznaki obserwowane przez naukowców są spójne.

Pierwszy z wniosków, po przeanalizowaniu każdej z wysp i stref, jest taki, że koci ogon pozostaje w krajobrazie przez długi czas po śmierci rośliny. Źródła z Grupy Kompleksowej Kontroli Szkodników i Gatunków Roślinnych ULL informują, że choć nie ma powodu do nadmiernej pewności siebie, są przekonani, że możliwe jest powstrzymanie rozprzestrzeniania się kociego ogona, zapobieganie przedostawaniu się na nowe obszary, a nawet jego zniknięcie z niektórych terenów.

Eksperymentalna faza projektu

W lipcu tego roku poinformowano, że projekt w fazie eksperymentalnej na ULL wykorzystuje grzyby fusarium, które są obecne na dwóch wyspach, jako biologicznego żołnierza do walki z inwazyjną rośliną. Zarówno na Teneryfie, jak i na Gran Canarii, grzyby te miałyby nie tylko wpływać na roślinę w jej słabej fazie, ale także ograniczać jej zdolność do kwitnienia i rozprzestrzeniania nasion nawet o 50 procent.

W tym celu wyizolowano 250 szczepów tych grzybów i przeprowadzono miliony sekwencji DNA w celu ich zastosowania – zawsze dostosowanego do specyfiki każdej wyspy.

Program REDEXOS w walce z inwazyjnymi gatunkami

Program REDEXOS to Kanaryjska Sieć Wczesnego Ostrzegania o Inwazyjnych Gatunkach Obcych, stworzona w celu lokalizowania, identyfikowania, analizowania, kontrolowania i eliminowania nowych ognisk lub populacji inwazyjnych gatunków obcych na Wyspach Kanaryjskich.

REDEXOS przeprowadził kilka strategicznych działań w celu zwalczania kociego ogona na archipelagu, koncentrując się na wczesnym wykrywaniu, eliminacji i edukacji środowiskowej. Program promuje wykrywanie przez obywateli za pomocą narzędzi cyfrowych i aplikacji do zgłaszania ognisk kociego ogona, wraz z walidacją i monitorowaniem technicznym.

Organizowane są również kampanie mające na celu eliminację i oczyszczanie obszarów naturalnych, koordynacja zespołów wolontariuszy i dni akcji bezpośrednich. Program promuje także działania uświadamiające i szkoleniowe w szkołach, społecznościach i grupach lokalnych w celu podniesienia świadomości na temat zagrożenia dla różnorodności biologicznej stwarzanego przez koci ogon.

Kluczowa jest również koordynacja międzyinstytucjonalna z lokalnymi radami, fundacjami i organami urzędowymi w celu zwiększenia skuteczności i szybkości reakcji na zagrożenie inwazyjnym gatunkiem.