Wyspy Kanaryjskie najbardziej zagrożone suszą w Hiszpanii

Hiszpania zmaga się z narastającym problemem suszy, który dotyka wszystkie regiony kraju – od Asturii po Walencję. Jednak najnowsze badania hiszpańskich naukowców ujawniają niepokojący fakt: Wyspy Kanaryjskie okazały się najbardziej zagrożonym regionem w całym kraju.

Wyspy Kanaryjskie liderem negatywnych zmian

Według najnowszego studium przeprowadzonego przez Hiszpańskie Narodowe Centrum Badań (CSIC), 11,6% terytorium Hiszpanii jest bardziej suche niż 60 lat temu. Ale sytuacja na Wyspach Kanaryjskich jest jeszcze bardziej dramatyczna – odsetek ten wzrasta tu do 16,3%, co czyni archipelag absolutnym liderem negatywnych zmian klimatycznych w kraju.

Badania zostały przeprowadzone przez zespół z Laboratorium Klimatologii i Usług Klimatycznych – sieci naukowej skupiającej ekspertów z CSIC i Uniwersytetu w Saragossie. Naukowcy przeanalizowali wskaźnik suszy opracowany przez Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO).

Jak mierzono poziom suszy

Wskaźnik suszy FAO składa się z dwóch kluczowych zmiennych. Po pierwsze, analizowane są opady deszczu – wykorzystywana jest średnia wartość skumulowanych opadów w określonym okresie. Po drugie, brana jest pod uwagę potencjalna ewapotranspiracja, czyli zapotrzebowanie atmosfery na wilgoć, które obejmuje temperaturę, promieniowanie słoneczne, wilgotność względną i prędkość wiatru.

Wskaźnik ostatecznie pokazuje długoterminową równowagę między dostępnością wody a zapotrzebowaniem na wilgoć w atmosferze. Skala jest następująca: wartość 0,75 lub więcej oznacza klimat wilgotny, między 0,65 a 0,75 – umiarkowanie wilgotny, między 0,5 a 0,65 – umiarkowanie suchy, między 0,2 a 0,5 – półsuchy, między 0,03 a 0,2 – suchy, a poniżej 0,03 – skrajnie suchy.

Sześćdziesiąt lat danych meteorologicznych

W swoim badaniu naukowcy wykorzystali dane z Hiszpańskiej Agencji Meteorologicznej (Aemet) z lat 1961-2020, obejmujące całe terytorium Hiszpanii. Porównano dwa trzydziestoletnie okresy: 1961-1990 i 1991-2020, analizując przejścia każdego regionu między tymi okresami i rozróżniając procesy prowadzące do bardziej suchego lub wilgotnego klimatu.

Wyniki są jednoznaczne i niepokojące. W Hiszpanii kontynentalnej wskaźnik suchości spadł z 0,74 do 0,71, wpływając na 11,6% powierzchni. Jednak na Wyspach Kanaryjskich spadek był znacznie bardziej intensywny – z 0,3 do 0,25, osiągając 16,3% terytorium archipelagu.

Najbardziej dotknięte obszary wysp

Większość zmian na archipelagu wystąpiła na północnych stronach wysp o największej rzeźbie terenu – paradoksalnie, na obszarach, które wcześniej były najbardziej wilgotne w całej Wspólnocie Autonomicznej Wysp Kanaryjskich.

„Susza klimatyczna, która nie jest tym samym co okresowa susza, jest bardzo istotną zmienną, ponieważ warunkuje zarówno roślinność, jak i uprawy, które dane miejsce może utrzymać” – wyjaśnia Santiago Beguería, główny autor publikacji i badacz w Stacji Doświadczalnej Aula Dei, agronomicznym ośrodku badawczym należącym do CSIC w Saragossie.

Dramatyczne zmiany już się dzieją

Ekspert podkreśla, że nasilenie tych warunków klimatycznych, spowodowane globalnym ociepleniem wywołanym przez człowieka, pociąga za sobą zmiany w składzie ekosystemów. Gatunki bardziej przystosowane do suszy mogą wypierać lub nawet powodować wymieranie innych, radykalnie przekształcając krajobraz.

To nie jest teoria – to już się dzieje. „Współpracujemy z badaczami i leśnikami, którzy informują nas o miejscach, gdzie na przykład wymierają sosny. Aragonia, gdzie mieszkam, to region upraw owocowych. Agronomowie mówią nam, że drzewa owocowe muszą być sadzone coraz wyżej, w kierunku obszarów górskich” – kontynuuje Beguería.

Globalne konsekwencje degradacji gleby

Zgodnie z najnowszym raportem Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia (UNCCD), gleba całkowicie traci swoją żyzność, nie jest już w stanie pochłaniać dwutlenku węgla i traci znaczną część swojej różnorodności biologicznej. Proces ten przyspieszył w ostatnich dziesięcioleciach z powodu emisji gazów cieplarnianych.

Susza wpływa również na zasoby wodne, ograniczając ilość wody zasilającej warstwy wodonośne. „Należy to rozpatrywać w kontekście każdego miejsca i każdego systemu. Ale ogólnie rzecz biorąc, jasne jest, że bardziej suchy klimat to klimat, w którym powstaje mniej zasobów wodnych” – mówi badacz CSIC.

Temperatura kluczowym czynnikiem

Przyczyna tego niepokojącego trendu ma więcej wspólnego ze wzrostem temperatur i spadkiem wilgotności względnej niż z opadami deszczu, których ewolucja nie wykazuje „wyraźnych lub trwałych” wzorców w czasie, zgodnie z badaniem.

Fakt, że tak się dzieje, rodzi pewną „niepewność” co do przyszłości Hiszpanii, ponieważ termometry z roku na rok rejestrują rekordowo wysokie wartości – również na Wyspach Kanaryjskich – i wydaje się, że samo to wystarczy, aby zwiększyć ryzyko degradacji środowiska.

Specyfika klimatu Wysp Kanaryjskich

Badania pokazują, że Wyspy Kanaryjskie charakteryzują się największą różnorodnością wartości suszy klimatycznej w ramach jednej wspólnoty autonomicznej ze względu na mikroklimat i warunki, które są bardzo różne w zależności od wyspy, a nawet w obrębie tej samej wyspy.

Beguería ostrzega jednak, że archipelag ma mniejszą gęstość obserwatoriów meteorologicznych niż kontynent. Mówi, że być może „nie jest to zauważalne” na poziomie ilościowym, ale na poziomie jakościowym może mieć wpływ na dokładność pomiarów.

„Na wyspach występują zmiany klimatyczne na bardzo małej przestrzeni. Jeśli pojedziesz na centralny płaskowyż, gdzie klimat nie różni się znacznie na dystansie dziesięciu kilometrów, możesz mieć mniejszą gęstość stacji. Ale nie na Wyspach Kanaryjskich, ponieważ przy tej samej gęstości brakuje informacji o tym, co dzieje się pomiędzy punktami pomiarowymi” – ubolewa ekspert.

Konkretne dane dla archipelagu

Zgodnie z publikacją, 8% obszarów umiarkowanie wilgotnych i suchych archipelagu stało się suchych, a 3% obszarów półsuchych przekształciło się w suche. Przejścia do bardziej wilgotnych kategorii były marginalne – zaledwie 0,1%.

Naukowcy zbadali również, kiedy zachodzą te zmiany w ciągu roku. Miesiącami o największych przejściach do suchszych kategorii na wyspach były grudzień (37%), listopad (34,3%) i luty (30,4%), a następnie maj (22,6%), wrzesień (19,4%) i kwiecień (18,6%). Najbardziej wilgotne warunki panowały w październiku (13%), marcu (12,8%) i sierpniu (9,5%).

Niepodważalne dowody i ponure prognozy

„Ta praca ma charakter obserwacyjny, to znaczy analizuje dane z ostatnich sześćdziesięciu lat, pokazując jak ewoluował wskaźnik suchości i jakie wzorce ujawnia. To niepodważalna analiza. Nikt nie może powiedzieć, że ją wymyśliliśmy” – podkreśla Beguería.

Kolejna praca przygotowywana przez badacza CSIC obejmuje modele symulacji klimatu w celu oszacowania ewolucji suszy w Hiszpanii. Podkreśla, że on i jego zespół analizują ponad czterdzieści scenariuszy emisji gazów zanieczyszczających – niektóre zakładają wzrost emisji, inne spadek lub utrzymanie na tym samym poziomie.

Jednak ogólnie rzecz biorąc, „wszystkie wyniki” sugerują, że klimat będzie bardziej suchy w nadchodzących dziesięcioleciach – ze wszystkimi tego dramatycznymi konsekwencjami. „Nasz krajobraz może się znacznie zmienić w przyszłości” – podsumowuje ekspert, pozostawiając niewiele miejsca na optymizm.