Wyspy Kanaryjskie od pięciu lat zmagają się z intensywnym kryzysem migracyjnym. W tym czasie do archipelagu dotarło prawie 160 tysięcy osób, przy czym sytuacja osiągnęła historyczne rozmiary w 2024 roku, kiedy rekordowe 46.843 migrantów dotarło nieregularnie do Hiszpanii przez Wyspy Kanaryjskie, przewyższając rekord z poprzedniego roku. Jednak nadal istnieją wątpliwości dotyczące tego, co dzieje się z migrantami po opuszczeniu łodzi. Oto kompletny przewodnik po procedurach, które czekają przybyszy na Kanarach.
Pierwsze kroki po dotarciu na brzeg
Gdy migranci docierają na wybrzeże Wysp Kanaryjskich, pierwszym krokiem jest udzielenie im pomocy medycznej. Opieką zajmują się zazwyczaj pracownicy Czerwonego Krzyża oraz Kanaryjskiego Pogotowia Ratunkowego, którzy oceniają stan fizyczny przybyłych osób. Te organizacje przeprowadzają ocenę stanu zdrowia i zapewniają niezbędną opiekę medyczną po często niebezpiecznych i wyczerpujących podróżach morskich, które mogą trwać 6-7 dni i obejmować dystanse 1000-1500 kilometrów, szczególnie z Senegalu i Gambii.
Równolegle policja rozpoczyna proces identyfikacji i rejestracji migrantów. Ta procedura obejmuje ustalenie ich wieku, obywatelstwa oraz ocenę sytuacji w celu określenia, czy dana osoba potrzebuje ochrony międzynarodowej, czy powinna zostać skierowana do odpowiednich służb recepcyjnych. Ta wstępna ocena ma kluczowe znaczenie dla określenia kolejnych kroków w każdym indywidualnym przypadku.
Kto sprawuje opiekę nad przybyszami
Odpowiedzialność za migrantów zależy od ich wieku, co tworzy wyraźny podział w sposobie obsługi spraw. W przypadku osób dorosłych główna odpowiedzialność spoczywa na państwie hiszpańskim, a konkretnie na Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Resort ten zajmuje się identyfikacją, wstępną opieką oraz ewentualnym powrotem lub przekazaniem migrantów do innych placówek.
Jeśli przybysze to małoletni bez opieki, opiekę nad nimi przejmuje rząd Wysp Kanaryjskich poprzez swoje służby ochrony dzieci. Ta różnica w podejściu wynika z odmiennych potrzeb i procedur prawnych dotyczących nieletnich, którzy wymagają specjalistycznej opieki i ochrony zgodnie z prawem hiszpańskim. Obecnie Wyspy Kanaryjskie sprawują opiekę nad około 5.800 małoletnimi bez opieki w 86 ośrodkach, przy średnim stopniu zajętości 123% pojemności, osiągając szczyt 160% w okresach wzmożonych napływów.
Gdzie trafiają dorośli migranci po identyfikacji
Po zakończeniu wstępnej identyfikacji dorośli migranci trafiają do ośrodków policyjnych lub tymczasowych ośrodków opieki znanych jako CATE (Centros de Atención Temporal de Extranjeros – Tymczasowe Centra Opieki nad Cudzoziemcami). W tych miejscach są dokładnie identyfikowani, pobierane są od nich odciski palców i przechodzą badania lekarskie. Maksymalny czas pobytu w takich ośrodkach wynosi 72 godziny, po czym należy podjąć decyzje o ich dalszym kierunku.
Od 2025 roku na Wyspach Kanaryjskich funkcjonuje pięć ośrodków CATE: Lanzarote, El Hierro, Gran Canaria oraz dwa nowe obiekty. CATE na El Hierro, z pojemnością dla 500 osób, rozpoczął działalność w styczniu 2025 roku. Rząd hiszpański zatwierdził również budowę dwóch dodatkowych ośrodków CATE: jednego w Fuerteventurze (600 miejsc) i drugiego w Adeje na Teneryfie (350 miejsc), stanowiących łączną inwestycję 7,4 miliona euro.
Jeśli nie można ich natychmiast odesłać do kraju pochodzenia, migranci są kierowani do państwowych ośrodków recepcyjnych prowadzonych przez organizacje pozarządowe, takie jak Czerwony Krzyż, CEAR (Hiszpańska Komisja Pomocy Uchodźcom), ACCEM i Cáritas. Tam otrzymują zakwaterowanie, wyżywienie, porady prawne i wsparcie socjalne. Ośrodki te mogą znajdować się zarówno na Wyspach Kanaryjskich, jak i w innych częściach Hiszpanii kontynentalnej, w zależności od pojemności i konkretnych okoliczności.
Kwestia nakazów wydalenia
Wbrew temu, co wielu mogłoby przypuszczać, nie wszyscy migranci otrzymują nakaz wydalenia z terytorium Hiszpanii. Osoby znajdujące się w szczególnie trudnej sytuacji zazwyczaj nie otrzymują takiego nakazu, a jeśli go dostaną, może zostać zawieszony lub anulowany ze względu na ich profil lub złożony wniosek o azyl.
Zrozumienie sytuacji szczególnej narażliwości
„Migranci narażeni” to osoby, które nie mogą skutecznie korzystać ze swoich praw człowieka, narażone są na zwiększone ryzyko naruszeń i nadużyć, a zatem wymagają szczególnej ochrony. Ta kategoria obejmuje konkretnie:
- Małoletnich bez opieki – dzieci poniżej 18 roku życia podróżujące bez członków rodziny
- Wnioskujących o azyl i osoby potrzebujące ochrony międzynarodowej – ludzi uciekających przed prześladowaniami lub przemocą
- Kobiety w ciąży – szczególnie gdy deportacja mogłaby stanowić zagrożenie dla zdrowia
- Ofiary handlu ludźmi lub przemocy – osoby, które doświadczyły eksploatacji lub nadużyć
- Osoby z problemami zdrowotnymi lub niepełnosprawnościami – wymagające opieki medycznej lub specjalnej pomocy
- Osoby starsze bez wsparcia rodzinnego – szczególnie narażone ze względu na wiek i izolację
- Osoby z problemami zdrowia psychicznego – potrzebujące specjalistycznej opieki psychologicznej
Hiszpański program pomocy humanitarnej zapewnia nadzwyczajne wsparcie dla osób spełniających te kryteria narażliwości, uznając, że ich okoliczności wymagają zróżnicowanego traktowania zgodnie z prawem hiszpańskim i międzynarodowym.
Nakaz wydalenia otrzymują cudzoziemcy, którzy nie spełniają warunków prawnych do pozostania na terytorium Hiszpanii i nie znajdują się w sytuacji wymagającej ochrony. Od momentu otrzymania nakazu mają miesiąc na odwołanie się od decyzji przez kanały prawne. Istnieje również okres dobrowolnego wyjazdu (zazwyczaj 30 dni), w którym migranci mogą opuścić kraj samodzielnie, co może skutkować zmniejszonymi karami.
Specyfika ośrodków recepcyjnych
Ważne jest zrozumienie, że ośrodki recepcyjne nie są ośrodkami detencyjnymi. Nie mają charakteru policyjnego ani więziennego, a nakaz wydalenia nie oznacza automatycznie zatrzymania lub aresztu. Teoretycznie osoby przebywające w takich ośrodkach mogą się swobodnie poruszać, nawet bez dokumentów.
Praktyka wygląda jednak inaczej. Migranci nie mogą opuścić wysp, ponieważ bez dokumentów nie mogą wsiąść na pokład samolotu czy statku. W wielu przypadkach pozostają w ośrodkach, gdyż nie mają środków finansowych ani alternatywy – nie mogą legalnie pracować, wynajmować mieszkań ani mieć do nich dostępu.
Tworzy się tym samym rodzaj „faktycznego zatrzymania”. Migrantom odbierane są paszporty, jeśli je posiadają, a ich wyjścia z ośrodka są kontrolowane lub nadzorowane przez personel. Ta sytuacja skutecznie ogranicza ich swobodę przemieszczania się pomimo teoretycznego braku formalnego zatrzymania.
Swoboda przemieszczania się w ciągu dnia
Mimo ograniczeń, migranci mogą swobodnie opuszczać ośrodki w ciągu dnia. Mają prawo załatwiać sprawy, szukać pracy, spacerować czy nawet spać poza ośrodkiem, jeśli znajdą alternatywne miejsce noclegowe. Mogą spędzać dni według własnego wyboru, czy to załatwiając sprawy, szukając możliwości zatrudnienia, czy po prostu poruszając się po okolicy.
W wielu ośrodkach obowiązuje jednak godzina policyjna, która ogranicza ich swobodę w godzinach nocnych. Ta polityka zapewnia pewien poziom nadzoru, jednocześnie pozwalając na znaczną swobodę w ciągu dnia. System godziny policyjnej stanowi kompromis między zapewnieniem migrantom autonomii osobistej a utrzymaniem kontroli administracyjnej nad ich miejscem pobytu.
Wyzwania z reprezentacją prawną
Znaczący problem podkreślony przez najnowsze śledztwa to brak odpowiedniej reprezentacji prawnej. Wielu migrantów podpisuje dokumenty deportacyjne bez rozmowy z prawnikiem, szczególnie w porcie Arguineguín, gdzie często jest tylko jeden tłumacz na łódź migrantów. Organizacje pomocy prawnej donoszą, że niektórzy prawnicy usprawiedliwiają swoje ograniczone zaangażowanie powołując się na niesanitarne warunki w punktach recepcyjnych, co prowadzi do nieodpowiedniej ochrony prawnej dla narażonych przybyszów.
Aktualne trendy migracyjne i niebezpieczeństwa
Trasy migracyjne znacząco się zmieniły. Wcześniej większość wyjazdów odbywała się z Maroka i Sahary Zachodniej, ale obecnie większość pochodzi z Senegalu i Gambii. Te dłuższe podróże na dystansie 1000-1500 kilometrów trwają 6-7 dni i znacznie zwiększyły niebezpieczeństwo. El Hierro, pomimo że jest najmniejszą i najbardziej odległą wyspą, stało się głównym punktem przybycia od czerwca 2024 roku.
Rok 2024 był najśmiertelniejszy w historii trasy kanaryjskiej, z około 10.400 zgonami według organizacji pozarządowej Caminando Fronteras. Ta trasa zyskała na popularności ze względu na zwiększony nadzór i presję władz na innych europejskich trasach migracyjnych.
Sytuacja małoletnich bez opieki
Rząd hiszpański rozpoczął realizację transferów małoletnich bez opieki w lipcu 2025 roku, zaczynając od 250 dzieci wnioskujących o azyl przeniesionych do państwowego ośrodka Canarias 50. To część większego planu redystrybucji około 3.000-4.400 małoletnich z Wysp Kanaryjskich do innych regionów Hiszpanii, przy czym Madryt i Andaluzja mają przyjąć prawie połowę tych dzieci.
Jednak proces transferu napotyka znaczny opór ze strony niektórych rządów regionalnych i społeczności, z protestami często promowanymi przez grupy skrajnie prawicowe. Nowy obowiązkowy system redystrybucji został zatwierdzony dekretem królewskim i będzie stosowany po raz pierwszy w 2025 roku, choć jego pełne wdrożenie pozostaje trudne.
Stan wyjątkowy i odpowiedź
W październiku 2023 roku rząd hiszpański ogłosił stan wyjątkowy w celu mobilizacji zasobów do przeciwdziałania kryzysowi migracyjnemu. Rząd Wysp Kanaryjskich również ogłosił stan pogorszonej sytuacji awaryjnej z powodu nasycenia ośrodków recepcyjnych, które działają średnio na 123% pojemności, z szczytami sięgającymi 160% w okresach wzmożonego napływu.
Protokół terytorialny i procedury dla małoletnich
We wrześniu 2024 roku Wyspy Kanaryjskie zatwierdziły nowy protokół terytorialny przyjmowania małoletnich migrantów bez opieki, który ustanawia szczegółowe procedury zapewniające najlepszy interes dziecka. Protokół wymaga:
- Indywidualnej identyfikacji każdego dziecka
- Przesłuchania małoletniego w obecności tłumacza
- Wiedzy Prokuratury o każdym przypadku
- Indywidualnej decyzji administracyjnej o umieszczeniu
Jednak protokół został zawieszony przez Najwyższy Sąd Sprawiedliwości Kanarii po zaskarżeniu przez organizacje praw człowieka, które argumentowały, że może naruszać prawa dzieci.
Problemy w ośrodkach dla małoletnich
Najnowsze raporty organizacji Amnesty International dokumentują poważne problemy w niektórych ośrodkach dla małoletnich, w tym:
- Nadmierne kary – w tym izolację jako formę dyscypliny
- Opóźnienia w dokumentacji – celowe spowalnianie procesów regulacyjnych jako kara
- Nieodpowiedni personel – brak właściwego szkolenia w pracy z dziećmi
- Przepełnienie – ośrodki działają znacznie powyżej pojemności
- Brak inspekcji – między 2020 a 2024 rokiem tylko 27 z 82 ośrodków zostało zbadanych
Organizacje wskazują, że system często nie spełnia podstawowych standardów opieki nad dziećmi, pozostawiając wiele małoletnich bez odpowiedniego przygotowania do życia po osiągnięciu pełnoletności.
Ten złożony system odzwierciedla trudną równowagę, jaką musi utrzymać Hiszpania między zobowiązaniami humanitarnymi, wymogami prawnymi i praktycznymi ograniczeniami w zarządzaniu migracją na dużą skalę na te atlantyckie wyspy. Chociaż ramy zapewniają teoretyczną ochronę i prawa, rzeczywistość często pozostaje w tyle z powodu ograniczeń zasobów, wyzwań biurokratycznych i napięć politycznych związanych z polityką migracyjną.
Mieszkańcy Teneryfy blokują ulice od czterech lat
Wyspy Kanaryjskie znów same w kryzysie migracyjnym
946 nieletnich azylantów czeka na transfer z Wysp Kanaryjskich
54 migrantów dotarło do El Hierro po tygodniu na morzu
2 mln euro na mieszkania na wynajem na Wyspach Kanaryjskich
54 migrantów dotarło do La Restinga po 34 dniach przerwy
Ceny mieszkań na Kanarach rosną o 45%. Dramatyczny wzrost
Kanary: 2,1 mld euro leży bezczynnie podczas kryzysu mieszkań
Hotel kupuje budynki dla pracowników. Kryzys na Teneryfie
