Gran Canaria: Jak działa Rezerwat Biosfery UNESCO?

Niewidzialna tarcza ochronna Gran Canarii

Rezerwat Biosfery to prestiżowe wyróżnienie przyznawane przez UNESCO terytoriom, które spełniają kluczowe funkcje: ochronę różnorodności biologicznej i ekosystemów, rozwój lokalnych społeczności oraz wsparcie badań naukowych, edukacji i komunikacji. Na Gran Canarii ten wyjątkowy status obejmuje aż 42% powierzchni wyspy – prawie połowę jej terytorium – oraz pas morski ciągnący się od Maspalomas (z wyłączeniem pierwszych kilku metrów linii brzegowej) aż do portu Mogán.

To rodzaj niewidzialnej tarczy ochronnej, której skuteczność zależy w dużej mierze od mieszkańców wyspy. To oni są strażnikami delikatnej równowagi między krajobrazem, kulturą i różnorodnością gatunków.

Trzy strefy ochrony – jak funkcjonuje system

Aby zrozumieć, jak Rezerwat Biosfery organizuje ochronę terytoriów, należy poznać trzy główne strefy ochrony. Pierwsza to strefa rdzeniowa – obszar najintensywniejszej, maksymalnej ochrony. Na Gran Canarii obejmuje ona Integralny Rezerwat Przyrody Inagua oraz Specjalny Rezerwat Przyrody Güigüi.

Drugą jest strefa buforowa, która otacza strefę rdzeniową i pozwala na działania zgodne z zasadami ochrony, takie jak zrównoważona turystyka czy badania naukowe. Składa się z Parku Wiejskiego Nublo, Parku Naturalnego Tamadaba, Parku Naturalnego Pilancones oraz 500-metrowego pasa wokół strefy rdzeniowej Güigüi.

Trzecią strefą jest strefa przejściowa, którą tworzą gminy San Bartolomé de Tirajana, Mogán, Artenara, San Mateo, Valle de la Aldea de San Nicolás oraz część gminy Agaete. Tu ma być rozwijana zrównoważona działalność gospodarcza i ludzka, z korzyścią dla lokalnej społeczności i środowiska.

Człowiek jako kluczowy element ekosystemu

Dla Pilar Pérez Suárez, biolog i zarządca Rezerwatu Biosfery na Gran Canarii, powodem nadania tego statusu nie jest tylko ochrona dziedzictwa przyrodniczego i przestrzeni naturalnych wraz z ich gatunkami i siedliskami. Jak wyjaśnia, równie ważna jest “interakcja ludzi z terytorium na przestrzeni – w naszym przypadku – ponad 1500-2000 lat, która pozostawia ślady tożsamości w niemal każdym zakątku”.

W rezerwatach biosfery na całym świecie musi być obecny jeden konkretny gatunek – ludzie. “Gdyby nie było ludzi, rezerwat biosfery nie mógłby istnieć, miałby zupełnie inną postać” – mówi Pérez. “To ludzie, którzy go zamieszkują, którzy go przekształcają i pozostawiają pozytywny ślad, są kluczowym czynnikiem”.

Pozytywny wpływ bez ograniczeń w codziennym życiu

Po 20 latach zarządzania tym oznaczeniem UNESCO biolog podkreśla, że Rezerwat Biosfery “nie zabrania robienia rzeczy” i nie wpływa na żadnego mieszkańca w jego codziennym życiu na poziomie regulacyjnym – ma wyłącznie pozytywne reperkusje. “Rezerwat Biosfery, taki jak nasz, albo nie ma na ciebie wpływu, albo wpływa na ciebie pozytywnie, ponieważ w końcu jest to terytorium uznane na całym świecie – nagle pojawia się mapa, na której widnieje mały kawałek Gran Canarii, wraz z ponad 700 innymi na świecie”.

Rezerwat Biosfery na Gran Canarii, dążąc do łączenia krajobrazu z tradycją, znajduje w wypasie bydła wyraźny przykład takiego zarządzania – stopniowej interakcji człowieka ze środowiskiem, w którym pozostawia on możliwie najbardziej szanowany ślad w zamieszkiwanych ekosystemach.

Spojrzenie w przyszłość, nie w przeszłość

“Dlatego” – kontynuuje Pérez – “nie jest to postać z przeszłości, jak mogłoby być w przypadku miejsca światowego dziedzictwa, takiego jak na przykład Alhambra w Granadzie, ale rezerwaty biosfery patrzą w przyszłość”.

Pilar Pérez lubi mówić o swoim zarządzaniu jako o “agencie łączącym” – wyrażenie używane przez jej kolegę z innego rezerwatu, Alto Bernesga, który również obchodził rocznicę i który ucierpiał po gwałtownych pożarach w León tego lata. “Rzeczy już istnieją na danym terenie, a rezerwat biosfery, zarządca, stara się połączyć te elementy w ramach swoich możliwości, aby tworzyć projekty i bardziej holistyczne spojrzenie na interwencję”.

Konkretne działania – od edukacji po rehabilitację środowiska

Zarządzanie obejmuje tworzenie projektów edukacji ekologicznej i zrównoważonego rozwoju, takich jak eko-szkoły, które docierają do wszystkich placówek edukacyjnych. Realizowane są również interwencje fizyczne, prace naprawcze i rehabilitacja środowiska.

Zadania obejmują także działania upowszechniające, takie jak projekt “Encuentros de Saberes de Mara a Cumbre” (Spotkania Wiedzy od Morza po Szczyt), w ramach którego eksperci w określonej dziedzinie, na przykład wełny, spotykają się i wymieniają wiedzą w kręgu.

“Mamy organy partycypacyjne, rady naukowe, przyznajemy dotacje organizacjom non-profit, które mogą rozwijać działania promujące wartość tych dwóch postaci. Z mojego punktu widzenia jesteśmy na najwyższym poziomie zarządzania” – mówi Pérez.

Wyzwania na najbliższą dekadę

Zapytana o wyzwania stojące przed Rezerwatem Biosfery Gran Canaria w celu ponownego uznania go przez UNESCO w ciągu dziesięciu lat, kierownik wskazuje dwa kierunki działania. Pierwszym jest samo zarządzanie – “to znaczy, że Cabildo, główna instytucja promująca tę postać, kontynuuje to zobowiązanie, wspiera je i rozumie”.

Drugim są lokalne podmioty: stowarzyszenia, grupy, sąsiedzi i mieszkańcy Gran Canarii oraz odwiedzający. “Naszym zadaniem jest uświadomienie im, że znajdują się w uprzywilejowanej przestrzeni, która ma pewne ograniczenia”.

Dla Pérez Suárez uświadomienie tego ludziom jest trudnym wyzwaniem w globalnym świecie, w którym drzwi są otwarte, a ludzie przyjeżdżają i wyjeżdżają z Europy. “Dlatego trudno jest kontrolować te przepływy, które mogą mieć realny wpływ, taki jak gentryfikacja czy nadmierna turystyka w przestrzeniach centralnych” – ostrzega.

Rezerwat biosfery nie przekształca terytorium z dnia na dzień. Nie jest to rozwiązanie, które uratuje terytorium samo w sobie, ale pomaga i przyczynia się do poprawy sytuacji.